توجه: این مطلب به صورت خودکار از
شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی
برداشته شده است. برای مشاهده نسخه اصلی، لطفاً
این آدرس را ببینید: %%POSTURL%%
مقدمه
گزارش حاضر مروری تاریخی بر استفاده‌های درمانی گوناگون از صمغ‌های گیاهی در مکزیک طی سال‌های ۱۸۴۶ تا ۱۹۴۰ ارائه می‌کند. صمغ‌ها، رزین‌ها و لاتکس‌ها از جمله ترشحات گیاهی هستند که از گذشته‌های دور در حوزه‌های مختلف، از جمله درمان، مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند.
در نیمه دوم قرن نوزدهم، مکزیک به‌طور رسمی در چارچوب «فارماکوپه مکزیک» اقدام به فهرست‌برداری و طبقه‌بندی گیاهان دارویی و مواد ساده کرد و شماری از صمغ‌های بومی و وارداتی در این فهرست جای گرفتند. با گذشت زمان و ورود داروهای صنعتی، بسیاری از این صمغ‌ها به فراموشی سپرده شدند، اما بازخوانی کاربردهای پیشین آن‌ها می‌تواند الهام‌بخش تحقیقات و محصولات نوین باشد.
صمغ‌های گیاهی در فارماکوپه مکزیک
مطالعات پیشین نشان داده‌اند که نخستین نسخه فارماکوپه مکزیک در سال ۱۸۴۶ منتشر شد و شامل تعدادی صمغ گیاهی بود. تا سال ۱۸۷۴ این فهرست گسترده‌تر شد و بیشترین تعداد صمغ‌ها به آن اضافه گردید. از میان این صمغ‌ها، شش مورد از گیاهان بومی مکزیک به دست می‌آمد و بقیه وارداتی بودند. نمونه‌های بومی شامل صمغ ناپال (Opuntia spp., Prickly pear cactus)، صمغ مزکیت (Prosopis spp., Mesquite gum)، صمغ آرچپین (Bursera aptera, Cuajiote gum)، صمغ لیمو (Bursera bipinnata, Lemon gum)، صمغ منگل (Rhizophora mangle, Mangrove gum) و صمغ سونورا بودند و وارداتی‌ها شامل صمغ عربی (Acacia senegal, Gum arabic)، صمغ سنگال (Acacia seyal, Senegal gum)، صمغ کتیرا (Astragalus tragacantha, Gum tragacanth)، صمغ لاستیک (Hevea brasiliensis, Natural rubber gum)، صمغ وشا (Dorema ammoniacum, Gum ammoniacum)، صمغ گوتا (Garcinia hanburyi, Gum gutta)، صمغ فرفیون (Euphorbia resinifera, Euphorbium gum) و صمغ کینو (Pterocarpus marsupium, Kino gum) می‌شدند. در این گزارش به ترتیب ابتدا به صمغ‌های بومی و سپس به صمغ‌های وارداتی پرداخته می‌شود.
صمغ ناپال
گیاهان جنس اوپونتیا (Opuntia spp., Prickly pear cactus) منبع اصلی موسیلاژ هستند که در شرایط خشک به‌عنوان ذخیره آب عمل می‌کند. این موسیلاژ یک هتروپلی‌ساکارید است که بخش عمده آن از اسید گالاکتورونیک تشکیل شده و شامل قندهایی مانند رامنوز، آرابینوز، گالاکتوز، زایلوز و گلوکز نیز هست. گونه‌های مختلف اوپونتیا در مکزیک و سایر نقاط آمریکای مرکزی یافت می‌شوند و علاوه بر مصرف خوراکی، در گذشته از ترشحات آن‌ها به‌عنوان دارو استفاده شده است.
صمغ مزکیت
مزکیت (Prosopis spp., Mesquite) نام عمومی گونه‌های جنس پروزوپیس است که منبع پلی‌ساکاریدهایی با ساختار مشابه صمغ عربی هستند. اندوسپرم بذر این گیاهان حاوی گالاکتومانان است که ویژگی قوام‌دهندگی دارد. در اوایل قرن بیستم، صمغ مزکیت به‌عنوان جایگزین ارزان‌قیمت صمغ عربی در داروسازی و صنعت به کار می‌رفت و حتی در برخی ایالت‌ها مانند تامائولیپاس به‌عنوان محصول تجاری ارزشمند محسوب می‌شد.
صمغ آرچپین و صمغ لیمو
این دو صمغ از خانواده کندر (Burseraceae) حاصل می‌شوند. صمغ آرچپین (Bursera aptera, Cuajiote) از گونه‌هایی مانند بورسرا آپترا و بورسرا تریجوگا به دست می‌آمد و در درمان نیش عقرب و به‌عنوان چسب کاربرد داشت. ترکیب آن شامل رزین، صمغ، آب، مواد معدنی و سایر ترکیبات است. صمغ لیمو (Bursera bipinnata, Lemon gum) نیز از بورسرا بی‌پیناتا استخراج می‌شد و از نظر گیاهشناسی با صمغ آرچپین مرتبط است. امروزه ترکیبات اسانس این گیاهان خواص ضدالتهابی دارند.
صمغ منگل
منگل قرمز (Rhizophora mangle, Red mangrove) در مناطق ساحلی رشد می‌کند. در آغاز قرن بیستم، پزشکان در کوبا از عصاره پوست آن برای درمان جذام و فیلاریازیس استفاده می‌کردند. عصاره‌گیری از طریق خیساندن و پرکولاسیون انجام می‌شد و محصول به‌دست‌آمده رنگ تیره، طعم قابض و قابلیت حل در آب داشت. مطالعات شیمیایی دهه ۱۹۷۰ نشان داد که این صمغ از قندهای مختلف و اسیدهای اورونیک تشکیل شده است.
صمغ عربی و صمغ سنگال
این دو صمغ از گونه‌های جنس آکاسیا (Acacia spp.) حاصل می‌شوند و ترکیب‌شان شامل پلی‌ساکاریدها و گلیکوپروتئین‌ها است. در گذشته، برای تمایز آن‌ها از آزمایش‌های رنگی و رسوبی استفاده می‌شد. کاربرد اصلی‌شان در قرن نوزدهم به‌عنوان امولسیون‌کننده و حامل دارویی بود. فرمول‌های مختلفی شامل روغن کبد ماهی، پمادها و کاغذهای دارویی با آن‌ها تهیه می‌شد.
صمغ کتیرا
این صمغ از جنس آستراگالوس (Astragalus spp., Gum tragacanth) به دست می‌آید و شامل دو بخش باسورین و تراگاکانتین است. در گذشته به‌عنوان امولسیون‌کننده و پایدارکننده شکل‌های دارویی و همچنین در ساخت قرص‌ها و پمادها استفاده می‌شد. نسخه‌های متعددی از داروها با این صمغ ثبت شده که نشان از اهمیت آن در داروسازی سنتی دارد.
صمغ لاستیکی
هوآ یا صمغ لاستیکی (Hevea brasiliensis, Natural rubber) از لاتکس گونه‌های هِوآ استخراج می‌شود. پلیمر اصلی آن پلی‌ایزوپرن است و گرچه خود صمغ کاربرد درمانی مستقیمی ندارد، محصولات ساخته‌شده از آن مانند وسایل پزشکی در طب استفاده می‌شدند.
صمغ رزین آمونیاک
این صمغ از گونه‌های جنس وشا (Dorema ammoniacum, Gum ammoniacum) حاصل می‌شود و شامل مخلوطی از رزین و صمغ است. از نظر تاریخی، درباره منشأ آن ابهام وجود داشت و حتی با خدای آمون در مصر مرتبط دانسته می‌شد. دارای خواص دارویی همچون ضدنفخ، مدر ملایم، خلط‌آور و ضدباکتری بود و در ترکیبش موادی مانند فارنئول و بیسابولن شناسایی شده است.
صمغ گوتا
این ماده در واقع یک رزین زردرنگ از جنس گارسینیا (Garcinia hanburyi, Gum gutta) است و ترکیبات اصلی‌اش اسید گارسینولیک و اسید گامبوژیک هستند. به‌عنوان یک ملین قوی استفاده می‌شد، اما دوز بالای آن می‌توانست خطرناک و حتی کشنده باشد.
صمغ رزین فرفیون
از گونه اوفوربیا رزینیفرا (Euphorbia resinifera, Euphorbium) به دست می‌آید که بسیار تحریک‌کننده است. این ماده در گذشته به‌صورت موضعی به‌عنوان محرک و تاول‌زا استفاده می‌شد و برای مصارف داخلی به‌عنوان ملین قوی تجویز می‌گردید. ترکیبات شیمیایی آن شامل ترپنوئیدها، فلاونوئیدها و اسیدهای فنولیک است که خواص ضدالتهابی و ضدتوموری دارند.
صمغ کینو
این صمغ از گونه پترکارپوس مارسوپیوم (Pterocarpus marsupium, Kino gum) به دست می‌آید و رنگ قرمز تندی دارد. گذشته از استفاده به‌عنوان قابض و بندآورنده خون، در رنگرزی و حتی رنگ دادن به نوشیدنی‌ها به کار می‌رفت. بررسی‌های شیمیایی وجود فلاونوئیدها و تانن‌ها را در آن نشان داده‌اند.
منبع
Caldera-Villalobos, M. (2024). Las gomas vegetales y sus usos terapéuticos en México (1846–۱۹۴۰). Pädi, ۰(۰), ۱–۹. https://doi.org/10.29057/icbi.v13i25.13260
توجه: این مطلب به صورت خودکار از
شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی
برداشته شده است. برای مشاهده نسخه اصلی، لطفاً
این آدرس را ببینید: %%POSTURL%%