توجه: این مطلب به صورت خودکار از
شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی
برداشته شده است. برای مشاهده نسخه اصلی، لطفاً
این آدرس را ببینید: %%POSTURL%%
گیاهان دارویی هزاران سال است که بخش جدایی‌ناپذیر از فرهنگ‌ها و نظام‌های سلامت انسانی بوده‌اند. از چین و هند گرفته تا ایران، یونان و مصر باستان، بشر برای درمان بیماری‌ها و حفظ تندرستی خود به منابع گیاهی تکیه داشته است. در قرن بیستم، با رشد شیمی دارویی و بیوتکنولوژی، استفاده از داروهای گیاهی در بسیاری کشورها کاهش یافت، اما از دهه‌های پایانی سده، بازگشت دوباره‌ای به سوی طب گیاهی و فرآورده‌های طبیعی مشاهده شد.
دو گزارش مهم بانک جهانی در سال‌های ۱۹۹۶ و ۱۹۹۷ به بررسی این روند، ظرفیت‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی گیاهان دارویی پرداخته‌اند:
Medicinal Plants: An Expanding Role in Development (1996) به‌عنوان یک بررسی مقدماتی، اهمیت موضوع را برجسته کرده و استراتژی‌های اولیه را مطرح می‌کند.
Medicinal Plants: Rescuing a Global Heritage (1997) به‌عنوان ادامه و تکمیل گزارش قبلی، به‌ویژه با تمرکز بر چین و هند، تحلیلی جامع‌تر از وضعیت تولید، تجارت، حفاظت و سیاست‌های ملی و جهانی ارائه می‌دهد.
این گزارش حاضر، با تلفیق نکات کلیدی هر دو منبع، تصویری یکپارچه و تحلیلی از نقش گیاهان دارویی در توسعه جهانی ارائه می‌کند.
سازمان جهانی بهداشت برآورد کرده است که حدود ۸۰ درصد جمعیت کشورهای در حال توسعه نیازهای اولیه درمانی خود را از طریق داروهای گیاهی تأمین می‌کنند. در چین، بیش از ۹۰ درصد جمعیت روستایی و ۴۰ درصد بیماران شهری همچنان به داروهای گیاهی وابسته‌اند. در هند نیز طب سنتی بخش عمده‌ای از نظام درمانی را تشکیل می‌دهد.
در کشورهای صنعتی نیز نقش گیاهان دارویی چشمگیر است. در آلمان حدود ۱.۷ میلیارد دلار بازار گیاهان دارویی گزارش شده و بیش از ۸۰ درصد پزشکان استفاده از فرآورده‌های گیاهی را در نسخه‌های خود می‌گنجانند. در ایالات متحده، یک چهارم نسخه‌ها حاوی داروهای مشتق از گیاهان است؛ ارزشی بالغ بر ۱۱ میلیارد دلار در سال.
بیش از ۹۰۰۰ گونه گیاهی در جهان دارای استفاده اثبات‌شده دارویی هستند. ترکیبات فعالی چون کینین (ضد مالاریا)، دیژیتالین (درمان نارسایی قلبی)، رسپین (ضد فشار خون و آرام‌بخش) و اتروپین (گشادکننده مردمک چشم) نمونه‌هایی از داروهای حیاتی برگرفته از گیاهان‌اند.
گزارش ۱۹۹۶ اشاره می‌کند که در سال ۱۹۸۰ حجم تجارت جهانی گیاهان دارویی حدود ۵۰۰ میلیون دلار برآورد شد. از آن زمان، با افزایش تقاضا در اروپا، آمریکای شمالی و کشورهای آسیایی، این رقم چندین برابر شده است.
کشورهای آسیایی عمده‌ترین صادرکنندگان مواد خام گیاهی به کشورهای توسعه‌یافته هستند. در مقابل، ۸۶ درصد محصولات نهایی دارویی هنوز در اروپا و آمریکای شمالی تولید می‌شوند. این امر نشان‌دهنده شکاف ارزش افزوده است؛ کشورهای در حال توسعه اغلب صادرکننده مواد خام ارزان و واردکننده داروهای فرآوری‌شده گران‌قیمت‌اند.
قیمت بسیاری از گیاهان دارویی تابع عرضه بی‌ثبات منابع طبیعی است. دوره‌های فراوانی و کمبود به‌طور متناوب رخ می‌دهند و پیش‌بینی بازار را دشوار می‌سازند. همین مسئله لزوم کشت سازمان‌یافته را دوچندان می‌کند.
هر دو گزارش هشدار می‌دهند که بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد گیاهان دارویی جهان از منابع طبیعی برداشت می‌شوند. این امر سبب شده بسیاری گونه‌ها در معرض خطر انقراض قرار گیرند. به‌عنوان نمونه، گیاه Silphion در یونان باستان به دلیل مصرف بی‌رویه منقرض شد. چنین سرنوشتی اکنون بسیاری از گونه‌های پرمصرف امروزی را تهدید می‌کند.
برداشت بی‌رویه نه‌تنها گونه‌ها، بلکه کل اکوسیستم‌ها را تهدید می‌کند. تخریب جنگل‌ها، چرای بی‌رویه و توسعه صنعتی فشار مضاعفی بر ذخایر گیاهی وارد کرده است.
سالانه بیش از ۷۰۰ هزار تن مواد خام گیاهی مصرف می‌شود.
بازار داخلی داروهای سنتی در دهه ۱۹۸۰ بیش از ۱.۴ میلیارد دلار ارزش داشته است.
دولت چین مقررات سختگیرانه‌ای برای استانداردسازی داروهای گیاهی اعمال می‌کند.
پیوند داروهای گیاهی با پزشکی مدرن و آموزش پزشکان در زمینه فیتومدیسین از نقاط قوت نظام چین است.
بیش از ۲۵۰۰ گونه گیاهی دارای تأیید رسمی دارویی هستند.
بخش طب سنتی شامل ۴۰۰ هزار درمانگر ثبت‌شده، ۹۸ دانشکده آیورودا و ۱۳ هزار داروخانه است.
بازار داخلی گیاهان دارویی علاوه بر تأمین سلامت، سالانه میلیون‌ها نفر-روز شغل ایجاد می‌کند.
نمونه‌های شاخص شامل نیم (ضد میکروب و آفت‌کش)، سیرپگندها (منبع رسپین)، و زردچوبه درختی هستند.
در بسیاری کشورها زنان مهم‌ترین مصرف‌کنندگان و فروشندگان گیاهان دارویی هستند. مادران و مادربزرگ‌ها علاوه بر مراقبت از خانواده، فروشنده اصلی گیاهان در بازارهای محلی محسوب می‌شوند. مشارکت آنان در حفاظت و کشت می‌تواند پایداری منابع را تضمین کند.
دانش بومی درباره گیاهان دارویی بخشی از سرمایه اجتماعی جوامع است. این دانش در معرض خطر فراموشی یا سوء‌استفاده خارجی قرار دارد. حفاظت از حقوق مالکیت فکری جوامع محلی یکی از توصیه‌های کلیدی بانک جهانی است.
کشورهای در حال توسعه نیازمند استراتژی ملی برای حفاظت و بهره‌برداری پایدار هستند. مقررات کیفیت و ایمنی در اروپا و آمریکا فشار مضاعفی بر کشورهای صادرکننده ایجاد کرده است. همکاری بین وزارتخانه‌های بهداشت، کشاورزی، محیط زیست و صنایع دارویی برای مدیریت یکپارچه ضروری است.
ایجاد مناطق حفاظت‌شده و مشارکت مردم محلی در حفاظت از گونه‌ها. مثال: سریلانکا با بیش از ۴۰۰ ذخیره‌گاه طبیعی.
نقش باغ‌های گیاه‌شناسی جهانی در حفاظت و تکثیر گیاهان دارویی.
تنها راه پایدار تأمین مواد خام، گذار از برداشت وحشی به کشت تجاری است. این امر علاوه بر حفاظت، موجب اشتغال پایدار و تضمین کیفیت خواهد شد.
گیاهان دارویی یکی از معدود منابع طبیعی کشورهای در حال توسعه هستند که می‌توانند با قیمت ممتاز در بازار جهانی عرضه شوند. اگر این کشورها بتوانند از صادرات مواد خام به سوی فرآوری داخلی حرکت کنند، فرصت‌های بزرگی برای اشتغال، درآمد و توسعه پایدار فراهم می‌شود.
بانک جهانی پیشنهاد می‌کند:
ادغام گیاهان دارویی در استراتژی‌های تنوع زیستی و ارزیابی‌های زیست‌محیطی ملی.
حمایت مالی و پژوهشی از پروژه‌های کشت و حفاظت.
ترویج صنایع دارویی محلی بر اساس گیاهان بومی.
ارتقای ظرفیت‌های نهادی و حقوقی کشورها برای حفاظت از دانش سنتی و بهره‌برداری عادلانه.
دو گزارش بانک جهانی در ۱۹۹۶ و ۱۹۹۷ نقطه عطفی در نگاه بین‌المللی به گیاهان دارویی به‌شمار می‌روند. سند اول بیشتر هشداردهنده و مقدماتی بود، در حالی که سند دوم به‌طور تفصیلی و با تمرکز بر چین و هند مسئله را کاوید.
پیام اصلی هر دو گزارش روشن است:
تقاضا برای گیاهان دارویی رو به افزایش است.
منابع وحشی در معرض خطر نابودی قرار دارند.
کشت سازمان‌یافته و سیاست‌های ملی و بین‌المللی برای حفاظت و استفاده پایدار ضروری است.
زنان، جوامع محلی و دانش سنتی باید در قلب این فرایند قرار گیرند.
این جمله که «بر اساس پیش‌بینی‌های سازمان‌های معتبری مانند بانک جهانی و سازمان خواربار جهانی (فائو)، ارزش تجارت جهانی گیاهان دارویی تا سال ۲۰۵۰ میلادی به حدود ۵ تریلیون دلار خواهد رسید» در بسیاری از مقالات محققین ایرانی نقل شده، از اساس نادرست و غیرمستند است. در گزارش‌های بانک جهانی پیرامون گیاهان دارویی (۱۹۹۶ و ۱۹۹۷) هیچ‌گونه پیش‌بینی عددی درباره ارزش تجارت جهانی تا سال‌های آینده از جمله ۲۰۵۰ وجود ندارد و تمرکز آن‌ها صرفاً بر روند رو به افزایش تقاضا و چالش‌های ناشی از برداشت بی‌رویه منابع طبیعی بوده است. همچنین در اسناد رسمی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) نیز چنین برآوردی به چشم نمی‌خورد و فعالیت‌های این سازمان عمدتاً بر موضوعاتی همچون تنوع زیستی و کشاورزی پایدار متمرکز است.
افزون بر این، عدد ۵ تریلیون دلار از منظر واقع‌بینی اقتصادی نیز بسیار اغراق‌آمیز است، زیرا برآوردهای معتبر بین‌المللی درباره بازار داروهای گیاهی و مکمل‌ها عموماً در محدوده صدها میلیارد دلار گزارش می‌شوند نه تریلیون‌ها. بنابراین نسبت دادن چنین پیش‌بینی غیرمستند به نهادهای بین‌المللی معتبری چون بانک جهانی و فائو، موجب ایجاد اعتبار کاذب برای ادعایی است که فاقد هرگونه پشتوانه متنی و تحلیلی معتبر است.
Srivastava, J., Lambert, J., & Vietmeyer, N. (1996). Medicinal plants: An expanding role in development (World Bank Technical Paper No. 320). Washington, DC: World Bank.
Lambert, J., Srivastava, J., & Vietmeyer, N. (1997). Medicinal plants: Rescuing a global heritage (World Bank Technical Paper No. 355). Washington, DC: World Bank.
توجه: این مطلب به صورت خودکار از
شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی
برداشته شده است. برای مشاهده نسخه اصلی، لطفاً
این آدرس را ببینید: %%POSTURL%%